Hazreti Lokman Hekimin Hayatı

Hikmetli nasihatleriyle destanlaşan Hazret-i Lokman -aleyhisselam-, zahiri ve batıni hekimlerin piridir. Rivayetlere göre Eyyub -aleyhisselam- ile akrabadır ve pek çok peygamberin hizmetinde bulunmuştur.

Buna karşılık Cahiliye şiirinde ve kısas-ı enbiya başta olmak üzere bazı İslami kaynaklarda Lokman’a dair çeşitli rivayetler yer almakta ve bu rivayetlerdeki bilgilerin aynı adı taşıyan veya benzer niteliklere sahip farklı kişilere ait olduğu ve bunların birbirine karıştırıldığı ifade edilmektedir.

Gerçekte biri Kur’an’da zikredilen ve kendisine hikmet verilmesi sebebiyle Lokmanü’l-hakim (Lokman Hekim) diye maruf olan, diğeri ise Arap şiirinde Lokman b. ad olarak geçen iki kişinin mevcudiyeti yanında (Cevad Ali, I, 316-317) zaman içinde muhtelif kişilere ait çeşitli özellikler de bu isim etrafında toplanmıştır.

İslam’dan önce Araplar arasında uzun ömrü, bilgeliği ve darbımeselleriyle temayüz eden Lokman, Cahiliye dönemi şiirlerinde Hz. Hud’un (a.s.) kavmine adını veren ad’a nisbetle Lokman b. ad olarak geçmekte, ancak İslami kaynaklarda bu zatın Kur’an’da zikredilen Lokman olmadığı belirtilmektedir, (Cahiz, I, 126; Firuzabadi, VI, 90) Hz. Lokman’ın Kur’an’da örnek bir şahsiyet olarak takdim edilmesi onun Arap toplumunca bilindiğini göstermektedir.

Lokman Hekim, bir Peygamber veya velidir. Fakat İslam alimlerinin çoğu, onun peygamber değil, hikmet ve takva sahibi, tefekkür ehli, salih bir zat olduğu kanaatindedir.

HAZRETZ. LOKMAN (A.S.) NE KADAR SÜRE YAŞAMIŞTIR?

Lokman’ın ne kadar yaşadığı konusunda farklı rivayetler vardır. Bu rivayetlere göre Lokman Allah’tan uzun ömür dilemiş, tercih kendisine bırakılınca Araplar’da uzun ömrün simgesi olan kartaldan hareketle yedi kartal ömrü kadar yaşamayı istemiştir (Taberî, Tarîħ, I, 223). Lokman’ın beş yüz altmış, bin, üç bin, üç bin beş yüz veya dört bin yıl yaşadığı nakledilmektedir. Bu sebeple kendisine “Lokmanü’n-nüsur” (kartallar kadar uzun yaşayan Lokman) denildiği gibi “el-Muammer” (uzun ömürlü) lakabıyla da anılmıştır (Nüveyrî, XIII, 60).

Ebu Hatim es-Sicistanî uzun ömürlüler arasında Lokman’ı Hızır’dan sonra ikinci sırada zikreder (el-Mu’ammerun, s. 4-5). Vefat ettiğinde Ahkāf’ta Hud peygamberin kabrinin yakınına defnedildiği söylenir (Vehb b. Münebbih, s. 78-85). Yakūt, onun mezarının Taberiye gölünün doğu tarafında veya Remle’de, bir rivayete göre de Yemen’de olduğunu nakletmektedir (Mu’cemü’l-büldan, IV, 19). (islamansiklopesi)

LOKMAN HEKİMİN HİKMET NEDiR?

Lokmanʼın -aleyhisselam- “hikmet” ehli olduğu, Kur’an-ı Kerîm’de kendi adıyla anılan surede şöyle beyan edilmektedir:

“Andolsun ki Biz Lokman’a; «Allah’a şükret!» diyerek hikmet verdik…” (Lokman, 12)

Hikmet; eşyanın hakîkatini ve esrarını idrak edebilmektir.

Hikmet; hakîkatleri idrak hususunda akla aczini kavratmaktır. Akılla kavranamayan nice sırlar, ancak hikmetle çözülür. Kainattaki ilahî tecellîler de hikmet nazarıyla okunabilir.

Zemahşerî, Lokman Hekîm’in hikmetine misal olarak şu hadiseyi nakleder:

Birgün Davud -aleyhisselam-, Lokman Hekîm’den bir koyun kesip en iyi yerinden iki parça getirmesini istedi. Lokman Hekîm de ona, kestiği hayvanın dilini ve yüreğini getirdi. Aradan birkaç gün geçtikten sonra Davud -aleyhisselam-, bu defa hayvanın en kötü yerinden iki parça et getirmesini taleb etti. Lokman Hekîm, yine koyunun dil ve yüreğini getirdi. Hazret-i Davud, ona bunun sebebini sorunca da şöyle dedi:

“–Bu ikisi iyi olursa, bunlardan daha iyisi; kötü olursa, bunlardan daha kötüsü olmaz!..” (Zemahşerî, Keşşaf, V, 18)

LOKMAN HEKİM (A.S.) VE HİKMET İLE İLGİLİ RİVAYETLER

Rivayete göre Lokman’dan nübüvvetle hikmetten birini seçmesi istenince hikmeti tercih etmiş, hilafet Davûd’a verilmiş, Lokman da ona vezir olmuştur (Kurtubî, XIV, 60). İkrime el-Berberî ve Şa‘bî onun nebî olduğunu söylemekteyse de Katade b. Diame, Mücahid b. Cebr gibi alimlere göre nebî değil hakîmdir (Taberî, Cami’u’l-beyan, XXI, 67).

Diğer bir yandan hakkında Lokman Hekim Efsanesi olarak geçen ve ölümsüzlük iksirini bulmasının konu olduğu bir hikayede yıllarca dilden dile kulaktan kulağa yayılarak günümüze kadar gelmiştir.

Kur’an-ı Kerîm’in Mekke’de nazil olan 31. sûresi Lokman adını taşımaktadır. Fakat bu sûrede Lokman’ın kimliğine dair bilgi bulunmadığı gibi ad kavminden ve onlara gönderilen Hûd peygamberden bahseden diğer sûrelerde de onun adından söz edilmemektedir. Lokman sûresinde (31/12-19) Lokman’a hikmet verildiği bildirilmekte ve oğluna hitaben iman, ibadet, ahlak ve görgü kurallarına dair öğütleri aktarılmaktadır. Lokman’a verilen hikmetin ilim, üstün kavrama yeteneği, isabetli söz ve davranış, ilim-amel uygunluğu, din konusunda derin bilgi olduğu belirtilmektedir (a.g.e., XXI, 67; Fahreddin er-Razî, XXV, 145). (islamansiklopedisi)

LOKMAN HEKİM (A.S.) HAKKINDA HADİSLER

Abdullah bin Ömer -radıyallahu anhüma-’dan rivayet edilen bir hadîs-i şerîfte şöyle buyrulur:

“Lokman, peygamber olmayıp, ibadet eden bir kuldu. Allah Teala, onu günahlardan korudu. Çok tefekkür ederdi. Îmanı kuvvetli idi. Allah Teala’yı sever, Allah Teala da onu severdi. Allah Teala, ona hikmet ihsan eyledi.” (Kurtubî, Tefsîr,XIV, 59-60)

İmam Malik anlatıyor:

“Bana ulaştığına göre, Lokman Hekîm’e:

«–Sende gördüğümüz bu (meziyetin mahiyeti) nedir?» diye sormuşlardı. (Bununla onun fazîletlerini kastetmişlerdi.)

Şu cevabı verdi:

«−Doğru sözlülük, emaneti yerine getirmek, beni ilgilendirmeyen şeyi terk etmek ve ahde vefa göstermek.»” (Muvatta, Kelam, 17)

Ebû Ümame -radıyallahu anh-’ın rivayetine göre Rasûlullah -sallallahu aleyhi ve sellem- şöyle buyurmuştur:

“Lokman oğluna dedi ki:

«alimlerin meclislerinde bulun! Hekîmlerin sözlerini dinle! Çünkü Allah, yağdırdığı bol yağmurla ölü toprağı dirilttiği gibi ölü kalbi de hikmet nûruyla diriltir.»” (Heysemî, Mecmau’z-Zevaid, I, 125)

KUR’aN’DA LOKMAN HEKÎM’İN (A.S.) HİKMETLİ SÖZLERİ VE OĞLUNA NASİHATLERİ

ayet-i Kerimeler’de buyrulur:

“Lokman, oğluna nasihat ederek: «Yavrucuğum! Allah’a ortak koşma! Doğrusu şirk, büyük bir zulümdür (karanlıktır).» dedi.” (Lokman, 13)

“–Yavrucuğum! Yaptığın iş (iyilik veya kötülük), bir hardal tanesi ağırlığında bile olsa ve bu, bir kayanın içinde veya göklerde, yahut yerin derinliklerinde bulunsa, yine de Allah onu (senin karşına) getirir. Doğrusu Allah, en ince işleri görüp bilmektedir ve her şeyden haberdardır.” (Lokman, 16)

“Kim zerre miktarı hayır yapmışsa, onu görür. Kim de zerre miktarı şer işlemişse, onu görür.” (ez-Zilzal, 7-8)

“–Yavrucuğum! Namazını dosdoğru kıl! İyiliği emret, kötülükten vazgeçirmeye çalış! Başına gelenlere sabret! Doğrusu bunlar, azmedilmesi îcab eden, (büyük bir azim ve kararlılık gerektiren) işlerdir.” (Lokman, 17)

“Küçümseyerek insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme! Zîra Allah, kendini beğenmiş, övünüp duran kimseleri asla sevmez!” (Lokman, 18)

“Yürüyüşünde mûtedil ol! (Ne çok hızlı, ne de yavaş yürü! Sükûnet ve vakarını muhafaza et!) Sesini alçalt! (Bağırıp çağırarak konuşma!) Unutma ki, seslerin en çirkini merkep sesidir.” (Lokman, 19)

HAZRETİ LOKMAN HEKÎM’İN (A.S.) NASİHATLERİ

Lokman Hekîm’in mûteber kitaplarda nakledilen nasihatlerinden bazıları da şöyledir:

“Ey oğlum! Takvayı kendin için ahiret sermayesi edin! Çünkü takva, mal ve mülk ile olmayan bir ticarettir!”

“Ey oğlum! Cenazede hazır bulun! Çünkü cenaze, sana ahireti hatırlatır. Haram ve günahlar ise, senin dünyaya karşı meylini artırır.”

“Ey oğlum! Yalan söyleyen kimsenin nûru gider. Kötü huylu olan kimsenin gam ve kederi çoğalır.”

“Ey oğlum! Anlayışsız kimseye bir meseleyi anlatmak, ağır bir kayayı yerinden oynatmaktan daha zordur.”

“Ey oğlum! Cahili bir yere elçi olarak gönderme! Eğer akıllı ve hikmet sahibi birini bulamazsan, kendin git!”

“Ey oğlum! Dünya derin bir deniz gibidir. Çoğu insan orada boğulmuştur. Takva gemin, îman yükün, tevekkül halin, salih amel azığın olsun! Kurtulursan Allah Teala’nın rahmetiyle, boğulursan günahın sebebiyledir.”

“Ey oğlum! Horoz senden daha akıllı olmasın! O her sabah, zikir ve tesbîh ediyor, sen ise uyuyorsun!”

“Mide dolarsa, tefekkür uykuya dalar. azalar da ibadetten geri kalır!”

“Ey oğlum! Öyle arkadaş seç ki, ayrıldığınız zaman, ne sen onları, ne de onlar seni dillerine dolasınlar!”

“Dostlarını koru! Yakınlarını ziyaret et!”

“Ey oğlum! Üç şey, üç şeyle bilinir: Hilim gazap anında, şecaat harb meydanında, kardeşlik ise ihtiyaç anında.”

“Günahlar dışında, arkadaşlarına muvafakat eyle!”

“Ey oğlum! İnsanlar her gün ibadet ve taati ihmal ettikleri halde nasıl olur da va’dolundukları azaptan korkmazlar!”

“Ey oğlum! Dünyadan yetecek kadar al, ona kapılma, aksi halde bu, ahiretine zarar verir. Dünyadan tamamen de el-etek çekme, yoksa insanlara yük olursun. Oruç tut, bu, şehvetini kırar. Ancak seni namazdan alıkoyacak kadar da çok oruç tutma! Çünkü Allah katında namaz, oruçtan daha büyüktür…”

“Ey oğlum! İyiliği, ondan anlayana yap. Nitekim koç ile kurt arasında dostluk olmadığı gibi, iyi ile kötü arasında da dostluk olmaz. Çekişmeyi seven, hakarete uğrar; kötülük olan yerlere giden, töhmet altında kalır; kötülüğe yaklaşan, kendini kurtaramaz ve dilini tutmayan pişman olur.”

“İyilerin hizmetinde bulun; fakat kötülerle dostluk kurma!”

“Ey oğlum! Emîn bir kimse ol ki, zengin olasın. Kalbin günah lekeleriyle dolu olduğu halde insanlara, Allah’tan korkuyormuş gibi görünme.”

“Kendini unutup da insanlara iyiliği emretme! Yoksa senin durumun, insanlara ışık verdiği halde kendisi yanarak tükenen muma benzer!”

“Ey oğlum! Küçükken edepli olursan, büyüdüğünde faydasını görürsün!”

“Küçük işleri umursamazlık etme! Çünkü küçük, yarın büyüğe dönüşür.”

“Ey oğlum! Gönlünü kederlerle ve üzüntülerle meşgul etme. Aç gözlülükten sakın. Takdîre rıza göster. Allah tarafından sana verilene kanaat et ki, hayatın güzelleşsin, gönlün sürûrla dolsun ve hayattan zevk alasın.”

“Ey oğlum! Dünya hayatı kısadır. Senin oradaki ömrün ise daha da kısadır. Bu kısa ömrün de az bir kısmı kalmıştır.”

Resûl-i Ekrem -sallallahu aleyhi ve sellem- Lokman Hekîm’den haber vererek şöyle buyurdu:

“Lokman, oğluna: «Allah Teala, kendisine emanet edilen şeyi korur! Ben de seni, malını, dînini ve amelinin sonunu, Allah Teala’ya emanet ediyorum!» dedi.” (İbn-i Hanbel, II, 87)

“Pek çok Enbiya’ya -aleyhimüsselam- hizmet ettim. Kelamlarından sekiz sözü hulasa olarak seçtim. Eğer dikkatli olur da, bu sekiz hasletle amel edersen, kurtuluşa erersin:

1- Namazda iken kalbini,
2- İnsanların arasında iken dilini,
3- Sofrada elini,
4- Başkasının evinde iken de gözünü muhafaza et.

Diğer dört hasletin de ikisi daima hatırlanması, ikisini ise unutulması îcab eden şeylerdendir:

Her ahvalde hatırlayacağın iki husustan birincisi, Allah Teala’dır ki, O’nu çokça zikret! İkincisi ise, ölümdür ki, onu da hiç unutma!

Unutacağın iki şeyden biri, başkasına yapmış olduğun iyiliklerdir ki, hemen unut! Bir de, başkalarının sana yapmış olduğu kötülükleri unut!..”

Rivayete göre Lokman Hekîm’in yüzük taşında:

“Gördüğünü gizlemen, şüphe ettiğini açıklamandan daha güzeldir!” yazılı idi.

LOKMAN HEKİM (A.S.) “HEKİMLİĞİN ATASI”

Lokman diğer özellikleri yanında hekimliğin atası olarak da tanınmış, onun bütün bitkilerin özünü bildiği söylenmiş ve kendisinden dertlere şifa olacak reçeteler ve formüller nakledilmiştir. Lokman’a nisbet edilen meseller çeşitli adlarla bir araya getirilmiştir. Bunlardan biri Emŝalü Luķman al-Ĥakîm ve ba’żu aķvali’l-’Arab’dır ki Thomas Erpenius (Leidae 1615), bir diğeri olan Emŝalü Luķman el-Ĥakîm ise Georg Wilhelm Freytag (Bonn 1823) tarafından Latince’ye çevrilmiştir.

LOKMAN HAKÎM’İN (A.S.) HASTALAR İÇİN TAVSİYESİ

Hem hastalıkların hem de gönüllerin hekimi olan Lokman Hakîm Hazretlerine bir gün sormuşlar:

“–Efendim, hastalarımıza neler yedirelim? Ne tavsiye buyurursunuz?”

Lokman Hakîm şu güzel ve özlü cevabı vermiş:

“–Hastalarınıza acı söz yedirmeyin de, ondan başka ne yedirirseniz zararı olmaz inşaallah…”